Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (VECOM) đã chính thức lên tiếng phản đối đề xuất giao trách nhiệm truy xuất nguồn gốc hàng hóa cho các nền tảng thương mại điện tử, cho rằng đây là một yêu cầu vượt quá năng lực thực thi, làm tăng chi phí tuân thủ và tạo ra sự bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh.
Trong văn bản góp ý gửi tới ban soạn thảo Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, VECOM bày tỏ quan ngại về các quy định mới được thêm vào ở khoản 34 và 35 Điều 1 của dự thảo. Theo hiệp hội này, các nội dung đó chưa được tham vấn đầy đủ với các đối tượng bị tác động, đồng thời đặt ra nhiều vấn đề cho ngành thương mại điện tử.
Phạm vi điều chỉnh bị mở rộng và chồng lấn
Mặc dù mục đích cuối cùng của các quy định tại Điều 1.35 là nhằm bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, song cách tiếp cận hiện tại lại bị đánh giá là thiếu sự rạch ròi giữa các lĩnh vực quản lý nhà nước. VECOM nhận định rằng việc mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sang các lĩnh vực vốn đã có quy định riêng, như thương mại điện tử và bảo vệ người tiêu dùng, sẽ dẫn tới tình trạng chồng lấn và xung đột pháp lý.
Điển hình là các quy định liên quan đến việc xác minh người bán, kiểm tra giao dịch, phát hiện và xử lý hàng hóa giả mạo, hàng không rõ nguồn gốc... vốn đã được điều chỉnh cụ thể trong Nghị định 52/2013/NĐ-CP, được sửa đổi bởi Nghị định 85/2021/NĐ-CP, cũng như trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023. Ngoài ra, Luật Thương mại điện tử đang trong quá trình xây dựng cũng sẽ bao hàm các nội dung này.
Việc luật hiện hành đã có quy định rõ ràng nhưng dự thảo vẫn đề xuất bổ sung tương tự sẽ gây ra sự chồng chéo không cần thiết, đồng thời gia tăng gánh nặng thực thi cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý. VECOM nhấn mạnh rằng khi một đạo luật "ôm đồm" quá nhiều chức năng, sẽ dẫn tới tình trạng mất hiệu lực của từng quy định riêng biệt và gây khó khăn trong quản lý nhà nước.
Trách nhiệm vượt quá vai trò của sàn giao dịch
Một trong những điểm khiến VECOM đặc biệt lo ngại là việc quy định cho các sàn TMĐT phải xác minh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa cả trước và trong quá trình vận hành hệ thống. Đây là những yêu cầu không chỉ thiếu thực tiễn mà còn mâu thuẫn với vai trò trung gian của các nền tảng thương mại điện tử.
Theo VECOM, các sàn TMĐT hiện nay không được trao quyền và cũng không có công cụ cần thiết để kiểm định, điều tra hay can thiệp vào chuỗi sản xuất và phân phối hàng hóa. Các nền tảng này chỉ có thể yêu cầu người bán cung cấp giấy tờ hợp lệ, lưu trữ và chia sẻ thông tin với cơ quan chức năng khi được yêu cầu.
Việc buộc các sàn phải chủ động xác minh tính hợp pháp và chất lượng sản phẩm bị cho là không phù hợp. Điều này không chỉ đi ngược lại với thông lệ quốc tế, nơi mà trách nhiệm thuộc về nhà sản xuất, nhà nhập khẩu hoặc cơ quan chuyên ngành, mà còn có thể đặt các sàn vào vị trí bị quy kết trách nhiệm pháp lý cho những hành vi nằm ngoài khả năng kiểm soát của họ.
Ngoài ra, việc giao quyền quản lý vốn thuộc về nhà nước cho khu vực tư nhân – cụ thể là các sàn TMĐT – có thể được xem như một sự "xã hội hóa trách nhiệm" một cách cực đoan. Điều này sẽ khiến chi phí tuân thủ của các doanh nghiệp nội địa tăng cao, đồng thời tạo nên sự bất công khi các sàn xuyên biên giới không bị áp dụng các ràng buộc tương tự.
Nguy cơ bất bình đẳng và tổn hại môi trường cạnh tranh
VECOM cảnh báo rằng nếu quy định này được áp dụng, các doanh nghiệp TMĐT trong nước sẽ gặp khó khăn lớn về chi phí và thủ tục, từ đó suy giảm khả năng cạnh tranh. Trong khi đó, các sàn nước ngoài – vốn không đăng ký pháp nhân tại Việt Nam – sẽ không bị ràng buộc bởi những yêu cầu này, tạo ra sự mất cân bằng giữa các chủ thể kinh doanh.
Hệ quả là các sàn nội địa có thể tính đến việc chuyển hoạt động sang nước ngoài, nơi có môi trường pháp lý dễ thở hơn, để tiếp tục vận hành xuyên biên giới. Ngược lại, các nền tảng ngoại quốc lại có thêm lý do để trì hoãn việc thành lập pháp nhân tại Việt Nam, né tránh sự giám sát của luật pháp sở tại.
Trước tình hình đó, VECOM đề nghị cơ quan soạn thảo nên loại bỏ hoàn toàn hai khoản 34 và 35 trong Điều 1 của dự thảo (tương ứng với Điều 44a và 44b được bổ sung). Nếu vẫn cho rằng việc quy định trách nhiệm truy xuất nguồn gốc là cần thiết, thì các nội dung này nên được dẫn chiếu sang các luật chuyên ngành để đảm bảo tính hệ thống, đồng thời tránh trùng lặp và mâu thuẫn giữa các bộ luật hiện hành.